Službeni naziv Formule 1 je FIA Formula One World Championship, a skraćeni naziv je F1. Ovo je najviša klasa u automobilizmu odobrena od strane Međunarodne automobilističke federacije (FIA) , i ujedno najsofisticiraniji sport na svijetu. Bolidi Formule 1 su mnogo komplikovaniji nego što većina ljudi smatra. Da bi bolid stigao do posljednjeg kruga, a u konačnici i do cilja, zbog nepouzdanosti koja je i najveći problem bolida – svaki segment mora savršeno funkcionisati.
Dakle, radi se o najbržoj i najatraktivnoj trci motornih vozila, zasnovanoj na serijama trka na posebnim stazama ili gradskim ulicama.
Jedna sezona F1 obuhvata niz trka koje su poznate kao Velike nagrade. Svaka od tih trka se održava na posebno izgrađenim stazama ili javnim ulicama. Osmišljen je poseban sistem bodovanja, tako da se kombinuju rezultati svake trke. Taj sistem određuje dva godišnja Svjetska prvenstva od kojih je jedan za vozače, a drugi za konstruktore.
Kako bi bili dio ovog takmičenja, svi učesnici, vozači, konstruktori, timovi, sudije i organizatori moraju biti nosioci super licence. To je najviša klasa trkaćih licenci koje izdaje Međunarodna automobilistička federacija. Istu licencu moraju imati i staze.
Tradicionalno sjedište Formule 1 je Evropa, a pored toga i njeno vodeće tržište iako se Velike nagrade održavaju širom svijeta i sve ih je više iz godine u godinu. Posljednjih godina, Formula 1 je postala glamoruzona, što i nije čudno kada se uzme u obzir da je u pitanju najskuplji sport na svijetu, te da ima izrazit ekonomski uticaj.
Pokrovitelj FIA, odnosno Međunarodne automobilističke federacije je Berni Eklston i to kroz veliki broj korporacijskih tijela.
Istorijski razvoj Formule 1
Ovaj sport vuče korijene još iz dvadesetih godina prošlog vijeka. Pravila za Svjetska moto prvenstva iznijele su brojne Grand Prix organizacije još prije Drugog svjetskog rata, ali zbog manjeg broja trka ovo takmičenje nije bilo regulisano do perioda poslije rata. Inauguracijska sezona je počela 1950., a Prvenstvo za konstruktore 1958. godine.
Prvo Inauguracijsko prvenstvo osvojio je Italijan Đuzepe Farina koji je vozio Alfu, 1950. godine, pobijedivši argentica Huana Manuela Fanđoa sa svega par sekundi razlike. Ipak, Fanđo je osvajao titulu narednu deceniju, dok se nije pojavio Alberto Askari, vozač Ferarija. Fanđo se danas smatra vicemajstorom Formule 1.
Nakon 1958. godine, vodstvo u broju titula preuzimaju Britanci. Prvi je bio Majk Hautorn, vozač Ferarija, a nakon njega Kolin Čapman, dizajner šasija i kasnije osnivač Lotus automobila. Od 1962. do 1973. Britanci su osvojili 12 svjetskih prvenstava, a u tom periodu je uvedeno i novo vozilo koje je imalo aluminijumsku šasiju.
U tom periodu, važnost u dizajniranju vozila dobija aerodinamika. Krajem sedamdesetih godina Lotus uvodi zemljani efekat aerodinamike koji je bolidima povećao brzinu u zavojima. Do početka devedesitih mijenjana su pravila vezana za snagu motora i kapacitet rezervoara za gorivo, kako bi se smanjila energija motora, a povećala brzina. Početkom devedesitih, uveden je pomoćni elektronski vozač za upravljanje snagom motora, te kontrolu protiv proklizavanja, kao i poluautomatski mjenjač.
Što se tiče timova, tokom osamdesetih i devedesetih dominirali su Meklaren i Vilijams, a u korak su ih pratili Honda i Reno. U periodu između 1984. i 2009. sve i jedno Svjetsko prvenstvo pripalo je vozačima Meklarena, Vilijamsa, Renoa i Ferarija. Tehnološki napredak je rastao, a sa njim i cijena takmičenja u F1, što je povećalo ne samo finansijski teret, nego i dominaciju te velike četvorke, s obzirom na to da su ih finansirali najveći proizvođači automobila. Od 1990. do danas, iz F1 se zbog finansija povuklo 28 timova.
Moderno doba donijelo je neka nova imena, ali i rekorde. Početkom 21. vijeka počela je dominacija Mihaela Šumahera i Ferarija. Oboreni su brojni rekordi, a jedan od njih je i Šumaherov rekord u najvećem broju osvojenih Velikih nagrada, koji je do tada držao Alan Prost (51), postao je najmlađi pobjednik Velike nagrade Mađarske, itd. Ipak, nakon par godina, Šumaheru je postalo sve teže da brani naslove, s dolaskom Fernanda Alonsa i Kimija Rajkonena.
U ovom periodu mijenjana su i pravila kako bi se povećala atraktivnost ovog sporta, ali i smanjili troškovi. Jedno od pravila je i to da su vozači morali početi trku s istom količinom goriva koju su imali i tokom treninga. Svaki motor je morao izdržati dvije Velike nagrade, a vozač koji je morao zamijeniti motor tokom kvalifikacija je startao sa zadnje pozicije. Nije bilo dozvoljeno ni mijenjati gume u toku trke, osim ako nisu bile izrazito istrošene.
Pravila F1
Velika nagrada se uvijek vozi vikendom. Počinje petkom sa dva slobodna treninga, a još jedan trening se vozi i u subotu. Nakon toga nastavljaju kvalifikacije za nedjeljnu trku. Na kvalifikacijama vozač u bolidu izlazi na praznu stazu, jedan krug vozi za zagrijavanje, a na drugom mu se počne mjeriti vrijeme. Postignuto vrijeme određuje njegovu startnu poziciju na nedjeljnoj trci.
Kvalifikacije se sastoje od tri kruga, a na kraju svakog otpada po nekoliko najsporijih vozača. Nakon trećeg kruga ostaje 10 vozača i po pravilu oni ne smiju mijenjati gume na bolidima. Sutradan kreću u utrkivanje.
Nedjeljna trka počinje jednim krugom za zgrijavanje, a onda se vozači poredaju na pozicije koje su osvojili u kvalifikacijama. Dužina trke je 300 kilometara osim Monte Karla (260km). Ne smije trajati duže od dva sata, a za to vrijeme vozači ulaze u boksove da dospu gorivo ili zamijene gume. Zavisno od osvojene pozicije na kraju trke vozači dobijaju bodove, a pobjednik je onaj koji u toku sezone osvoji najviše bodova.
Što se tiče broja Velikih nagrada u toku godine, on je kroz istoriju varirao. Na prvom takmičenju ih je bilo 7, tokom osamdesetih 16, a u novijem dobu 19. Trke se odigravaju na četiri kontinenta, u Evropi, Aziji, Australiji i Južnoj Americi. Tradicija je da svaka država koja ugosti Veliku nagradu, da joj ime po imenu svoje države.
Jedina nagrada koja je uvijek vožena na istoj stazi je Velika nagrada Italije (Monza). Sa ekspanzijom ovog sprota uvedene su i nove nagrade, kao što je Velika nagrada Bahreina koja se održava na stazi izgrađenoj u pustinji, te nove trke u Kini i Turskoj.
Staze
Svaka staza F1 ima ravni dio, bokseve i zavoje. Na većini staza se vozi u smjeru kazaljki na satu (zbog sila koje djeluju u zavojima). Najpoznatiji i najzahtjevniji zavoji su Eu Ruž, La Sors i Curva Grande.
Gotovo sve staze su izgrađene baš za potrebe trka, dok se u Monaku, Singapuru i Valensiji voze ulične trke. Većinu novih staza projektovao je poznati stručnjak Herman Tilke jer njihovo projektovanje traži veliku sofistificiranost. Ipak, veliki broj gledaoca sve češće njegove staze smatra previše sterilnim i nezanimljivim. Upravo zato, kako bi se održala atraktivnost F1, trke se sve više sele na istok u zemlje bogatih šeika i uticajnih ekonomija.
Problem sa nezanimljivim i predvidivim stazama, s druge strane kompenzuje se tehnološkim napretkom. U planu je uvođenje slobodnih pravila, što znači da će timovi imati potpunu slobodu u konstruisanju bolida, tačnije neće morati brinuti o zapremini i konfiguraciji motora, te broju cilindara, potrošnji goriva i sl. Sve je to u cilju uštede, povećanja sigurnosti ali i brzine bolida.
Zanimljivosti – Formula 1
- Jedini tim koji se takmiči od 1950. do danas je tim Ferarija
- Iako se o tome nerado govori, prema procjenama budžet timova je između 75 i 500 miliona američkih dolara
- Mihael Šumaher drži rekord u najviše osvojenih Svjetskih prvaka vozača (7), dok Ferari drži rekord u broju osvojenih Svjetskih prvaka konstruktora (14).
- Jedini vozač koji je posthumno dobio titulu Svjetskog prvenstva vozača je Johen Rint.
- Ovaj sport se putem TV-a gleda u preko 200 zemalja.
- Prema naučnim analizama i proučavanjima, Šumaher nije najbolji vozač F1. Naime, nauka nije uzimala u obzir broj titula nego parametre poput uticaja kvaliteta staze, vremenskih uslova, snage tima i sl., što je na prvo mjesto postavilo Huana Manuela Fanđoa.
- Evolucija Ferarijevog bolida u proteklih 70 godina:
